Μια ομιλία που δεν εκφωνήθηκε, για ένα Κίνημα που δεν εκδηλώθηκε

Συμπληρώνονται αυτές τις μέρες 36 χρόνια από τότε που αποκαλύφθηκε, με την ανταρσία του Α/Τ ΒΕΛΟΣ, το Κίνημα του Ναυτικού το 1973. Ένα Κίνημα που αν και δεν πρόλαβε να εκδηλωθεί, αποσάρθρωσε τα θεμέλια της δικτατορίας και, που μαζί με τους αγώνες των νέων στη Νομική και στο Πολυτεχνείο, ήταν ο καταλύτης για τις εξελίξεις που οδήγησαν στην πτώση της.

Κάθε χρόνο, η επέτειος του Κινήματος του Ναυτικού και της ανταρσίας του ΒΕΛΟΣ, 'γιορτάζεται' σε μια 'οικογενειακή' τελετή στο Πάρκο Ναυτικής Παράδοσης στον Φλοίσβο Φαλήρου όπου βρίσκονται ελλιμενισμένα πλοία που είχαν κάποιο ιστορικό ρόλο στη ναυτική παράδοση της χώρας.

Εκεί βρίσκεται η τριήρης ΟΛΥΜΠΙΑΣ, το θωρηκτό ΑΒΕΡΩΦ, το Αντιτορπιλικό ΒΕΛΟΣ, το ιστιοφόρο ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΕΥΓΕΝΙΔΗΣ (προς το παρόν συντηρείται σε Ναυπηγείο), το πλοίο Πόντισης Καλωδίων ΟΤΕ ΘΑΛΗΣ Ο ΜΙΛΗΣΙΟΣ και εκεί προβλέπεται να ελλιμενιστεί και ένα LIBERTY που 'υιοθετήθηκε' από εφοπλιστές και ανακαινίζεται.

Στην ετήσια τελετή μνήμης για το Κίνημα του Ναυτικού, συνηθίζεται να εκφωνεί ομιλία και ένα από τα στελέχη που πήραν μέρος σ' αυτό.

Φέτος, μια και ο προγραμματισμένος (από τους Κινηματίες) για αντικειμενικούς λόγους δεν μπορούσε, ο Ναύαρχος Παππάς, μου έκανε την τιμή να μου ζητήσει να μιλήσω εγώ και ενημέρωσε το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού γι αυτό. Προετοίμασα, λοιπόν, την ομιλία μου, (κόβοντας και ράβοντας και 'στρογγυλεύοντας', είναι αλήθεια) και την κοινοποίησα στον καπετάνιο μου ώστε να κρίνει αν περιείχε κάτι που θα προκαλούσε ανεπιθύμητο ...αντιμάμαλο.

Μπορεί, όμως, ένα δημοσίευμα στην εφημερίδα ΕΘΝΟΣ (http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=12128&subid=2&tag=8400&pubid=3188780), λίγες μέρες πριν, της δημοσιογράφου Ιωάννας Ηλιάδη που κατέκρινε την εικόνα εγκατάλειψης του ΒΕΛΟΣ, και περιείχε στοιχεία από την αφήγηση για το '73 ( http://imiaimos.blogspot.com/search/label/ΒΕΛΟΣ/) που είναι αναρτημένη στο blog μου, να προκάλεσε ανησυχία για το πιθανό περιεχόμενο της ομιλίας μου. Κάποιοι, μπορεί και να σκέφτηκαν 'Ωχ! Αυτός θα μας εκθέσει'. Και, ευσχήμως, να ειδοποίησαν τον Ναύαρχο Παππά ότι είχαν από καιρό(...) επιλέξει τον Λέκτορα Ιστορίας της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, καθηγητή κύριο Ηλιόπουλο, να εκφωνήσει ομιλία. Εύχομαι να μην είναι έτσι το 'παρασκήνιο'. Έτσι κι αλλιώς, πάντως, γλύτωσα και την ταλαιπωρία 'κατάβασής' μου στην Αθήνα και μερικές από τις σκέψεις μου περιέλαβε και ο Ναύαρχος Παππάς στον χαιρετισμό του.

Για να μην πάει, όμως, χαμένος κι ο κόπος μου, μετά την ομιλία, σήμερα 22/5/2009, του κυρίου Ηλιόπουλου που, δυστυχώς, δεν παρακολούθησα -λόγω αποστάσεως του τόπου διαμονής μου-, καταθέτω και την δική μου αφιερώνοντάς την στον νυν Αρχηγό του Ναυτικού Αντιναύαρχο Γ.Καραμαλίκη Π.Ν. και στους Επιτελείς του που, θα πρέπει να κάνουν τα πάντα για να διατηρήσουν ζωντανό (μάλλον να ...αναστήσουν) το ναυτικό πολιτισμό μας και να μη φοβούνται (αν...) να ακούνε τα πράγματα και στην ανθρώπινή τους διάσταση, πέρα από την ακαδημαϊκά ιστορική.

"36 χρόνια μετά.

Διάστημα μικρό, για να εκλείψει η υποκειμενικότητα στην παράθεση και κριτική περιγραφή γεγονότων από κάποιον που πήρε μέρος σ’ αυτά.

Η κατάθεση, λοιπόν, της δικής μου οπτικής των γεγονότων, 36 χρόνια μετά, είναι αναπόφευκτα υποκειμενική. Bασίζεται στην πρόσληψη πρωτόγνωρων εμπειριών από ένα νέο, είκοσι δύο τότε χρόνων, Σημαιοφόρο, και στην προσωπική κριτική απόσταξή τους μετά από μια ‘γεμάτη’ σταδιοδρομία 32 χρόνων στο Πολεμικό Ναυτικό.

Kαι εξ ίσου ‘γεμάτη’ οικογενειακή και κοινωνική ζωή.

Πιστεύω ότι η κατάθεσή μου αυτή συμπίπτει με τις γνώμες και των 30 συναδέλφων που μαζί ακολουθήσαμε τον κυβερνήτη μας στη δύσκολη και καθοριστική για όλους μας απόφασή του.

Πρόθεσή μου δεν είναι η επετειακή ιστορική αναδρομή. Τα γεγονότα, ως γεγονότα, είναι γνωστά. Σε λίγα από αυτά θα αναφερθώ. Οι απαντήσεις στα ‘πως’ και τα ‘γιατί’ των γεγονότων αυτών, όμως, είναι ταλαιπωρημένες, χαμένες σε λαβύρινθους πολιτικής εκμετάλλευσης, ιδεολογικών προκαταλήψεων και προσωπικών ματαιοδοξιών. Γι αυτό και σ' όλη τη σταδιοδρομία μου απέφευγα να αναφέρω οτιδήποτε, τόσο στον επαγγελματικό όσο ακόμα και στον στενό οικογενειακό μου κύκλο.

Πριν λίγες εβδομάδες, αγαπητός μου συγγενής –ξάδερφος- με ρώτησε «Μα τι δουλειά έχει το ΒΕΛΟΣ δίπλα στον θρυλικό ΑΒΕΡΩΦ; Το ένα είναι σύμβολο του Εθνικού Αγώνα και το άλλο συμμετείχε σε μια πολιτική διαμάχη». Έμαθα ότι την ίδια ερώτηση έκανε και ένας από τους ‘Κινηματίες’ του Ναυτικού σε συνέντευξή του σε μεγάλη εφημερίδα. Δεν απάντησα στον ξάδερφο τότε.

Ελπίζω ότι με την ομιλία μου αυτή θα έχουν και οι δύο κάποια απάντηση.

Η πλειονότητα των στελεχών του Πολεμικού Ναυτικού, αντέδρασε στην επιβολή της δικτατορίας με τον ίδιο τρόπο που αντέδρασε και η πλειονότητα του ελληνικού λαού.

Με ‘μουδιασμένη’ αδιαφορία. Μπολιασμένη, πάντως, με την ενεργή αρνητική αντίδραση του Αρχηγού του, την αποστρατεία του, και την αποστρατεία και των Αρχηγών και των άλλων Κλάδων, τις πρώτες κιόλας ώρες της εκδήλωσης του πραξικοπήματος.

Η μουδιασμένη αυτή αδιαφορία άγγιζε τα όρια της ‘ανακούφισης’. Η μακρά περίοδος αστάθειας των πολιτικών πραγμάτων της εποχής και η συνεπακόλουθη κοινωνική αναταραχή δημιουργούσαν έντονα νιώσματα ανασφάλειας, αβεβαιότητας και διαμαρτυρίας στην κοινωνία που παρέπαιε στη δίνη ξεσηκωτικών ιδεολογικών συνθημάτων, και αγνοούσε, όπως διαχρονικά αγνοεί, τις παρασκηνιακές ζυμώσεις και διαδικασίες διαχείρισης ευρύτερων γεωστρατηγικών συμφερόντων. Αυτά που επέβαλαν την δικτατορία για να εξασφαλιστεί η διατήρηση της χώρας στο στρατόπεδο που με τη λήξη του πολέμου είχε οριστεί γι αυτή, μια και οι 'πολιτικοί' μηχανισμοί φαίνονταν ανεπαρκείς γι αυτό. Μην ξεχνάμε ότι, μετά το μοίρασμα του κόσμου με τη λήξη του πολέμου, άρχισε ο ψυχρός Πόλεμος που αποσκοπούσε -με άλλα μέσα- στην 'αύξηση της πίτας' του ενός σε βάρος του άλλου. Και μην ξεχνάμε ότι αντίστοιχοι μηχανισμοί υπήρχαν έτοιμοι σε πολλά κράτη τόσο της Δύσης όσο και της Ανατολής. Αρκετοί από αυτούς χρησιμοποιήθηκαν ένθεν και ένθεν.

Η εγκατάσταση της δικτατορίας μπορεί να έδωσε μια αρχική ψευδαίσθηση σταθερότητας στη λειτουργία της κοινωνίας, γρήγορα, όμως, έγινε αντιληπτό το τίμημα που έπρεπε να καταβληθεί για τη διατήρησή της.

Ένα βασικό χαρακτηριστικό του πραξικοπήματος, κάθε πραξικοπήματος, είναι τόσο προφανές ώστε κανείς δεν το επισημαίνει στις αναλύσεις του.

Το πραξικόπημα εμπεριέχει την βίαιη ανατροπή της ιεραρχικής δομής της κοινωνίας.

Στην περίπτωση του στρατιωτικού πραξικοπήματος του ‘67, η ανατροπή αυτή της ιεραρχίας ξεκίνησε στο πιο πειθαρχημένο σώμα της. Η διατήρηση και νομή της εξουσίας οργανώθηκε βασιζόμενη σε κάθε λογής ετερόφωτους δικτατορίσκους/επιτρόπους εγκατεστημένους σε κάθε δημόσια θεσμική λειτουργία ή συλλογική δραστηριότητα. Με την ανοχή, δυστυχώς, των θεσμικών λειτουργών. Δημιουργήθηκε, έτσι, μια τεράστια πληγή στο απαραίτητο ήθος της δημόσιας λειτουργίας, πληγή που ταλαιπώρησε για πολλά χρόνια τη χώρα και την ταλαιπωρεί μέχρι σήμερα με ίδιας ποιότητας ανθρώπους που φορούν, πολύχρωμα συνήθως, ...'δημοκρατικά' σακάκια.

Οι πρώτοι που ‘γεύτηκαν’ τις συνέπειες του πραξικοπήματος ήταν, φυσικά, οι αντίθετοι ιδεολογικά στη διατήρηση της χώρας στο μέχρι τότε, ορισμένο κατά τη μοιρασιά των Μεγάλων με τη λήξη του πολέμου, στρατόπεδο. Το δικτατορικό καθεστώς συνέλαβε, εξόρισε, βασάνισε, σκότωσε, για να αποδείξει πλαστές συνωμοσίες και δολοπλοκίες, χιλιάδες πολιτών. Αυτό είναι γνωστό και διαχρονικά προβεβλημένο. Αυτό που δεν είναι κοινά γνωστό και προβεβλημένο είναι ότι μαζί μ’ αυτούς, βαρύ ήταν το πλήγμα από την πρώτη στιγμή, και καθ’ όλη τη διάρκεια της δικτατορίας, και για πολλά στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων –και των τριών Όπλων-. Πολλοί αποτάχτηκαν ή αποστρατεύτηκαν, άλλοι φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν ή εξορίστηκαν. Έφτανε για αυτό το να μην είναι υποστηρικτές του καθεστώτος ή να είναι γνωστή η ιδεολογική τους ταυτότητα. Για αρκετούς, ακόμα και η ιδεολογική ταυτότητα συγγενών τους ή και …μελλουσών συζύγων.

Τους λόγους για τους οποίους το πλήγμα αυτό στις Ένοπλες Δυνάμεις, το μεγαλύτερο από αντίστοιχα πλήγματα στις άλλες κοινωνικές ομάδες δημόσιων λειτουργών, δεν είναι κοινά γνωστό και προβεβλημένο τους αφήνω στον προβληματισμό σας.

Η επίρριψη, όμως, μεταπολιτευτικά, της αποκλειστικής ευθύνης για τη δικτατορία στις Ένοπλες Δυνάμεις γενικά, ο οικονομικός και ποιοτικός εκφυλισμός τους, οι αναξιοκρατικές προωθήσεις κομματικών ημετέρων, οι χλευαστικοί χαρακτηρισμοί, η παράβλεψη ότι το χουντικό καθεστώς περιείχε λειτουργούσες όλες τις θεσμικές δημόσιες μη στρατιωτικές λειτουργίες, δεν είναι μόνο κατάφωρη αδικία προς τους ένστολους δημόσιους λειτουργούς. Είναι και κρίσιμα επικίνδυνη πρακτική γιατί το κύρος, η αξιοπιστία, το ηθικό και η αναγνώριση του έργου των Ενόπλων Δυνάμεων, αποτελούν βασικό παράγοντα της Εθνικής Ισχύος της χώρας. Τον παράγοντα αυτόν, που άκριτα μειώνει το πολιτικό σύστημα, πληρώνει πανάκριβα το σύνολο της κοινωνίας τόσο με χρήμα όσο και με την προσωπική στέρηση πολύτιμου χρόνου από τη ιδιωτική και την επαγγελματική ζωή των νέων της.

Για το Πολεμικό Ναυτικό, πέρα από την αρχική ‘μουδιασμένη’ αδιαφορία, από την πρώτη στιγμή, ήταν ξεκάθαρες ορισμένες καθοριστικές λεπτομέρειες που προλείαναν το έδαφος της σταδιακά αυξανόμενης αντίδρασης ενάντια στη χούντα.

Πρώτα απ’ όλα, ο αριθμός των μόνιμων στελεχών που εκφράστηκαν υπέρ του πραξικοπήματος ήταν ελάχιστος.

Οι πρώτες εντυπώσεις ήταν θλιβερές και συνάμα αποκαλυπτικές της ψευδολογίας περί συνωμοσιών κατάληψης της εξουσίας από επικίνδυνους κομμουνιστές. Την δήθεν επικινδυνότητα αυτών των ανθρώπων, από κάθε κοινωνική διαστρωμάτωση, ηλικιωμένων, γυναικών, ανήμπορων, διανοούμενων και απλών πολιτών, τα στελέχη του Ναυτικού τη διαπίστωσαν με τα ίδια τους τα μάτια αφού το Ναυτικό ανέλαβε τον άχαρο ρόλο να τους μεταφέρει στις νησιωτικές φυλακές και τόπους εξορίας...

Πολύ γρήγορα, η αρχική αποφυγή συζητήσεων στα καρέ των μονίμων στελεχών στα πλοία και στα γραφεία των Υπηρεσιών, εξελίχθηκε σε ανεκδοτολογία και μετά σε λοιδορία και χλεύη. Παράλληλα, οι θερμότεροι άρχισαν να σκέφτονται τρόπους αντίδρασης.

Γιατί, όμως, το Πολεμικό Ναυτικό δεν ‘ομογενοποιήθηκε’ με τη χούντα; Γιατί δεν συνέπραξε στη διαχείριση της εξουσίας και γιατί αντέδρασε στη δικτατορία;

Οι εκδοχές που δίδονται στην Ελλάδα πρέπει απαραιτήτως να «εντάσσουν» το οτιδήποτε και τον οποιονδήποτε σε κάποια «πλευρά» ή «παράταξη».

Έτσι, σε αντικρουόμενες εκδοχές, ακούγεται και γράφεται ότι:

-Το Ναυτικό αντέδρασε γιατί ήταν ανέκαθεν Βασιλικό.

-Το Ναυτικό αντέδρασε γιατί ήταν ανέκαθεν Δημοκρατικό.

-Το Ναυτικό αντέδρασε γιατί δεν το συμπεριέλαβαν ενεργά στο πραξικόπημα!

Τα πράγματα, όμως, μπορεί να είναι πολύ πιο απλά και πολύ πιο ανθρώπινα. Και διδακτικά.

Για να καταλάβει κανείς τον λόγο που το Πολεμικό Ναυτικό δεν μπορεί να ανεχθεί και να λειτουργήσει σε ολοκληρωτικές συνθήκες, θα πρέπει να αναλογισθεί πώς γαλουχούνται τα στελέχη του για να συμβιώνουν, εργάζονται και αποδίδουν στα πλαίσια ενός πλοίου.

Τα στελέχη του Πολεμικού Ναυτικού, οποιασδήποτε ...κληρονομικής ή επίκτητης προσωπικής ιδεολογίας, γαλουχούνται έτσι ώστε, να τηρούν τις υποχρεώσεις τους, να απολαμβάνουν τα δικαιώματά τους και να σέβονται την ιεραρχία της κοινωνίας τους. Όχι ως φιλοσοφική ή ιδεολογική επιλογή αλλά, ως ανάγκη για την επιβίωση και επίτευξη των στόχων της –πλωτής- κοινωνίας τους.

Πώς, λοιπόν, να συμφωνήσουν σε μια ενέργεια που παρέβαινε τις απορρέουσες από τον όρκο τους και το επάγγελμά τους υποχρεώσεις, δεν αναγνώριζε κανένα δικαίωμα και κατέλυε κάθε έννοια κοινωνικής και επαγγελματικής ιεραρχίας;

Για τα στελέχη του Πολεμικού Ναυτικού ήταν, από τη διαμορφωμένη επαγγελματική νοοτροπία τους, εξ αρχής ορατό ότι με τις συνθήκες αυτές ο ολοκληρωτισμός της δικτατορίας οδηγούσε το πλοίο της χώρας σε βέβαιο ναυάγιο.

Γι αυτό και με την πρώτη ευκαιρία έδειξαν τις προθέσεις τους.

Τον Δεκέμβριο του 1967, ο τότε Βασιλιάς, προσπάθησε με στρατιωτικό αντιπραξικόπημα να ανατρέψει τη χούντα.

Ο κακός σχεδιασμός και οι λανθασμένες επιλογές προσώπων που δείλιασαν, του επικεφαλής Βασιλιά συμπεριλαμβανόμενου, είχαν ως αποτέλεσμα την αποτυχία του αντικινήματος και την αυτοεξορία του Βασιλιά στην Ιταλία.

Το Πολεμικό Ναυτικό, παρά τον ανύπαρκτο σχεδιασμό του βασιλικού αντικινήματος, έδειξε καθαρά τις προθέσεις του βγαίνοντας στο πέλαγος για να στηρίξει την προσπάθεια ανατροπής της χούντας και την επαναφορά της δημοκρατίας.

Όταν ο Βασιλιάς έφυγε με την οικογένειά του και η νεοδιορισμένη ηγεσία του Ναυτικού πιάστηκε και αποστρατεύτηκε, τα πλοία γύρισαν αναγκαστικά στις βάσεις τους.

Αμέσως μετά, στελέχη, όπως αυτά της Τάξης που μπήκε στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων το ’48, συνομολόγησαν την αντίθεσή τους και ήρθαν σε επαφή με τις πρώτες αντιστασιακές οργανώσεις στην Ελλάδα και με στελέχη της Πολεμικής Αεροπορίας αλλά και του Στρατού Ξηράς.

Παράλληλα με τους αξιωματικούς, και υπαξιωματικοί του Ναυτικού άρχισαν να οργανώνονται σε αντιστασιακές οργανώσεις όπως η «Δημοκρατική Άμυνα» και πολλοί από αυτούς συνελήφθησαν και βασανίστηκαν πάνω στο παροπλισμένο καταδρομικό ΕΛΛΗ που η χούντα είχε μετατρέψει σε κολαστήριο.

Από τις αρχές του ‘69, ο μικρός πυρήνας των αποφασισμένων αρχίζει τη συστηματική μύηση στελεχών τα οποία και υπογράφουν Όρκο ότι θα αγωνιστούν για την αποκατάσταση της συνταγματικής τάξης στην Ελλάδα.

Σκοπός τους δεν ήταν η αντικατάσταση της χούντας του στρατού με μία άλλη του Ναυτικού.

Σε όλα τα σχέδια και τις σκέψεις τους αναζητούσαν τον τρόπο ενεργοποίησης του πολιτικού κόσμου και την διαμόρφωση της δημοκρατικής ιεραρχίας που θα αποκαθιστούσε τη λαϊκή κυριαρχία και τη συνταγματική νομιμότητα.

Από το ‘69, εξυφαίνονται διάφορες μεμονωμένες ενέργειες που οι ιστορικοί του μέλλοντος θα καταγράψουν με λεπτομέρεια και που επιβεβαιώνουν την εξ αρχής αντίθεση πολλών στελεχών του Π.Ν. στη δικτατορία.

Παράλληλα, ο πυρήνας των οργανωμένων της Τάξης του ’48 προσεγγίζει και μυεί στην αναγκαιότητα αντίδρασης όλο και περισσότερα στελέχη. Οργανώνει την τοποθέτηση των περισσότερων μυημένων ταυτόχρονα σε καίριες θέσεις. Στις μονάδες του Στόλου και κρίσιμες Υπηρεσίες ώστε να γίνει εφικτή η επιθυμητή μαζικότητα και αποτελεσματικότητα της κίνησης. Προσεγγίζεται ο Ευάγγελος Αβέρωφ που παράλληλα με τον πρεσβευτή Γεώργιο Σέκερη προσπαθούν (όχι επιτυχώς, είναι αλήθεια) να εξασφαλίσουν την πολιτική συμπαράσταση στο Κίνημα. Διαμορφώνονται επιχειρησιακά σχέδια και αναζητείται η κατάλληλη συγκυρία.

Αυτή ήρθε από τον Σεπτέμβριο του ’72, με το σύνολο σχεδόν των κυβερνητών των μάχιμων μονάδων του Στόλου μυημένων, όπως και πολλών στελεχών προϊστάμενων όλων των υπηρεσιών υποστήριξης και διοικητικής μέριμνας.

Οι δυσκολίες συντονισμού και οργάνωσης του Κινήματος πολλές.

Προσωπικοί προβληματισμοί και παλινδρομήσεις, έλλειψη ‘συνωμοτικής’ νοοτροπίας, αναζήτηση αρχηγού.

Απαίτηση για ξεκάθαρη πολιτική κάλυψη, εξασφάλιση εκ των προτέρων και της παραμικρής επιχειρησιακής λεπτομέρειας, διασφάλιση συμμετοχής μονάδων μονάδων του Στρατού Ξηράς και της Πολεμικής Αεροπορίας, συνδυασμός της κίνησης με εξέγερση της νεολαίας.

Είναι μερικά χαρακτηριστικά του σχεδιασμού που μπορούν να εκτιμηθούν ως αρνητικά στην πρώτη ανάγνωση των ιστορικών αρχείων του Κινήματος ως 'ανασχετικά' στην έγκαιρη εκδήλωση του Κινήματος.

Είναι, όμως, αρνητικά;

Τα στοιχεία αυτά αναδεικνύουν και τα στοιχεία του πολιτισμού της θαλασσινής κοινωνίας, που τα μόνιμα στελέχη του Ναυτικού εγκολπώνονται στην εφηβική τους ηλικία και βιώνουν μέχρι το τέλος της ζωής τους. Μιλώ για τον θαλασσινό πολιτισμό που υπάρχει σε κάθε είδους πλοίο, πολεμικό, εμπορικό ή αλιευτικό από την εποχή της τριήρους σαν κι αυτή που βρίσκεται δίπλα μας. Και μιλώ για τον πολιτισμό ως σύστημα κοινωνικής οργάνωσης, ως το σύνολο νόμων, κανονισμών, αρχών και παραδόσεων που μετατρέπουν το κάθε άτομο σε συνειδητοποιημένο πολίτη. Που εκπληρώνει τις υποχρεώσεις του και απολαμβάνει τα δικαιώματά του ώστε η κοινωνία ως σύνολο να πορεύεται με ασφάλεια και κοινή πρόοδο.

Στην κοινωνία του κάθε πλοίου, υπάρχει η ιεραρχία που προσδιορίζεται αναλόγως των καθηκόντων και των ευθυνών του καθενός. Η αποφυγή των υποχρεώσεων οποιουδήποτε σε οποιοδήποτε ιεραρχικό επίπεδο, θα έθετε σε κίνδυνο την ασφάλεια και την αποστολή της κοινωνίας.

Αλλά και η στέρηση των δικαιωμάτων οποιουδήποτε σε οποιοδήποτε επίπεδο θα προκαλούσε το ίδιο. Ο καπετάνιος είναι ο απόλυτος άρχοντας. Αλλά αν δεν εξασφαλίζει το ευ ζην και τα δικαιώματα και του τελευταίου στην ιεραρχία, η τύχη του θα είναι ίδια με αυτόν. Πρέπει να κερδίσει τον σεβασμό και την αναγνώριση σε βαθμό που οι διαταγές του να μην επιδέχονται συζήτησης. Γιατί ο απαιτούμενος ελάχιστος χρόνος αντίδρασης δεν επιτρέπει τη λήψη αποφάσεων από ‘ηγετικές ομάδες’ ή επιτροπές που θα συνέρχονται κατά περίπτωση. Είναι, πάλι, αδιανόητο, και παράλογο, για ένα πλοίο εν πλω, το να τοποθετήσει κάποιος, επειδή διαφωνεί με τον τρόπο λειτουργίας του πλοίου, βόμβα στο μηχανοστάσιο. Ή να κλείσει το δεξί κατάστρωμα και να πει ‘από εδώ δεν περνάει κανείς’. Και είναι αδιανόητο γιατί ξέρει, το βλέπει, το νοιώθει ότι κινδυνεύει και ο ίδιος να βρεθεί στον βυθό της θάλασσας.

Το πλαίσιο, δηλαδή, της κοινωνίας, υποχρεώνει τη διαμόρφωση του πολιτισμού της έτσι ώστε όλα τα μέλη της να πειθαναγκάζονται από αυτό (από το πλαίσιο) στην εκτέλεση των υποχρεώσεών τους και στην δίκαιη κατανομή και εξασφάλιση των δικαιωμάτων καθενός (γι αυτό εξ άλλου εμείς δεν ‘λαμβάνουμε την τιμή ν’ αναφέρουμε’ αλλά ‘ευπειθώς αναφέρουμε’). Αυτό σημαίνει ότι το ολοκληρωτικό ‘υπερεγώ’ που καταδυναστεύει την ελληνική κοινωνία δεν έχει θέση στο πλοίο. Για κανέναν. Και αυτό εξηγεί το γιατί τα στελέχη του Ναυτικού ζητούσαν από την αρχή τον καθορισμό αρχηγού, αρχαιότερου όλων των κινηματιών, και πολιτική κάλυψη. Γιατί, γαλουχημένα στην ιεραρχική δημοκρατία του πλοίου, η ανατροπή της ιεραρχίας ήταν γι αυτούς αδιανόητη και γιατί η κίνησή τους σε καμιά περίπτωση δεν ήθελαν να εμφανιστεί ως εγωκεντρική, ιδιοτελής και αμιγώς στρατιωτική σαν κι αυτή των συνταγματαρχών.

Από τον Σεπτέμβριο του 72, αν υπήρχαν οι προϋποθέσεις ενός πολιτικού σχήματος εθνικής ενότητας έτοιμου να αντικαταστήσει τη χούντα, το Ναυτικό, με την ήδη εξασφαλισμένη συμπαράσταση δημοκρατικών στελεχών της Πολεμικής Αεροπορίας και του Στρατού Ξηράς, με διασυνδέσεις με αντιστασιακές ομάδες πολιτών αλλά και με τη στήριξη ισχυρών οικονομικών παραγόντων της εποχής, ήταν έτοιμο και θα μπορούσε να δράσει αμέσως.

Η διαρκής αναστολή των ενεργειών σε αναζήτηση αρχηγού και πολιτικής κάλυψης μπορεί να δίνει την εντύπωση προσωπικών αδυναμιών (σε ένα μέρος, υπαρκτών) αλλά, επιβεβαιώνει τις προθέσεις για αποκατάσταση της συνταγματικής νομιμότητας και όχι για την αντικατάσταση της χούντας από μια άλλη.

Μετά την εξέγερση των φοιτητών στη Νομική Σχολή Θεσσαλονίκης, και Αθηνών, τον Φεβρουάριο του 73, οι αξιωματικοί του Ναυτικού πήραν το λαϊκό μήνυμα του «δεν πάει άλλο» και αποφάσισαν να δράσουν παρά το ομιχλώδες του ορίζοντα της πολιτικής κάλυψης. Ενδεικτική η παραίνεση γυναίκας πρωτεργάτη του Κινήματος που είπε στον άντρα της "Μα καλά, τα παιδαρέλια ξεσηκώθηκαν ξεβράκωτα κι εσείς που έχετε τα κανόνια και τα καράβια ακόμα κάθεστε;"

Η αυτόνομη αντίδραση των νέων κόντρα στον ολοκληρωτικό παραλογισμό της δικτατορίας είναι σίγουρο ότι τροφοδότησε την αποφασιστικότητα για επίσπευση του Κινήματος, περιόρισε τα πισωγυρίσματα και την εξονυχιστική επεξεργασία κάθε επιμέρους συντονιστικού προβλήματος και οδήγησε στην απόφαση για εκδήλωση του Κινήματος στις 22 Μαΐου 1973.

Η αποκάλυψη των σχεδίων και η άμεση αντίδραση της χούντας με τη σύλληψη των πρώτων κινηματιών απέτρεψε την εκδήλωση του κινήματος. Δεν απέτρεψε, όμως, την εκπλήρωση του σκοπού του.

Η χούντα προσπάθησε να μειώσει την αρχική εντύπωση. Ο εκπρόσωπός της Βύρων Σταματόπουλος ανακοίνωνε μια κίνηση ‘ελάχιστων’ απόστρατων και ένα-δύο εν ενεργεία αξιωματικών του Ναυτικού, μετρημένων στα δάχτυλα του ενός χεριού, μια ‘κίνηση οπερέτα’. Και θα κατόρθωνε να περάσει αυτήν την εντύπωση στην εσωτερική και διεθνή κοινή γνώμη αν, μεταξύ των λίγων πλοίων που βρίσκονταν εν πλω, δεν βρισκόταν και το Α/Τ ΒΕΛΟΣ.

Ο Κυβερνήτης του, Αντιπλοίαρχος Παππάς, αντιλαμβανόμενος την κρισιμότητα της κατάστασης, τη μακρόχρονη προσπάθεια να πηγαίνει χαμένη, την προοπτική μιας ευκαιρίας για νέο Κίνημα αδύνατη και τον κίνδυνο ακόμα και εκτέλεσης λίγων, έστω, συναδέλφων του –με συνοπτικές διαδικασίες Στρατοδικείων- άμεσο, αποσχίστηκε από την δύναμη του ΝΑΤΟ και ζήτησε πολιτικό άσυλο στην Ιταλία. Σκοπός του η αποκάλυψη, στην προγραμματισμένη για τον Ιούνιο του '73 Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στην Κοπεγχάγη, τόσο της έκτασης του Κινήματος του Ναυτικού όσο και της γενικότερης αντίθεσης των Ενόπλων Δυνάμεων αλλά και των πολιτών στη δικτατορία.

Το σύνολο σχεδόν του πληρώματος του πλοίου ζήτησε να τον ακολουθήσει. Δέχτηκε να τον συνοδεύσουμε οι μικροί, ανύπαντροι και χωρίς σοβαρές οικογενειακές υποχρεώσεις οι περισσότεροι, 6 αξιωματικοί και 24 υπαξιωματικοί. Στη δική μας απόφαση να τον ακολουθήσουμε συντέλεσε ο ‘θαλασσινός πολιτισμός’ που προανέφερα. Όταν ο ηγέτης έχει κερδίσει την αναγνώριση, την εμπιστοσύνη, τον σεβασμό και την αγάπη σου, εκτός από την ανασφάλεια που σου προκαλεί το ενδεχόμενο της απώλειάς του, ενεργοποιεί και το αίσθημα της υποχρέωσής σου για την προστασία του. Έτσι απλά.

Ο αντιπλοίαρχος Παππάς, από τους πρωτεργάτες του Κινήματος, έχοντας και το σύνολο των όρκων στην κατοχή του, σφυροκόπησε με ντοκουμέντα τη Σύνοδο του ΝΑΤΟ στην Κοπεγχάγη. Στη συνέχεια, με συνεχείς συνεντεύξεις και καταιγισμό μηνυμάτων στα ΜΜΕ του εξωτερικού, και με ανάλογη συντονισμένη δραστηριότητα όλων όσων τον ακολούθησαν αξιωματικών και υπαξιωματικών, σε όλο το δεκαπεντάμηνο διάστημα της εξορίας, αποδόμησε τον μύθο ότι οι Ένοπλες Δυνάμεις στηρίζουν την δικτατορία. Εξέθεσε και προβλημάτισε τους ορατούς και αόρατους υποστηρικτές της και αποκάλυψε σε όλη την έκταση –ίσως και σε μεγαλύτερη- το Κίνημα του Ναυτικού. Και τις διασυνδέσεις του και με τους άλλους Κλάδους των Ενόπλων Δυνάμεων και με κοινωνικές ομάδες.

Παράλληλα, οι συλληφθέντες αξιωματικοί, αποκάλυπταν στις απολογίες τους πρόσωπα και πράγματα του Κινήματος σε όλη, εν πολλοίς εσκεμμένα, την έκτασή του φέρνοντας σε αδιέξοδο το καθεστώς για τιμωρία των κινηματιών. Από τη μια ήταν αδύνατο να φυλακίσει το σύνολο των κυβερνητών του Στόλου, Διευθυντών των κυριότερων Υπηρεσιών και δεκάδων άλλων αξιωματικών και υπαξιωματικών για τους οποίους προέκυπταν στοιχεία συμμετοχής στο Κίνημα, διαλύοντας στην ουσία το Πολεμικό Ναυτικό. Από την άλλη, οι πιέσεις από την διεθνή κοινή γνώμη και τους κρυφούς ή φανερούς πάτρωνές του αυξάνονταν με ραγδαίο ρυθμό.

Ως μόνη διέξοδο για τη διατήρησή του στην εξουσία, το δικτατορικό καθεστώς αποφάσισε την αποφυλάκιση των κινηματιών, τη Γενική Αμνηστία σε όλους τους πολιτικούς εξόριστους, κρατούμενους και υπόδικους –με μοναδική εξαίρεση τον Αντιπλοίαρχο Παππά και όσους τον ακολουθήσαμε-, την κατάργηση της Βασιλείας και τον σχηματισμό πολιτικής κυβέρνησης υπό τον Μαρκεζίνη εξαγγέλλοντας, για πρώτη φορά μετά 6 χρόνια, ελεύθερες εκλογές σε απώτερο, βεβαίως, χρόνο.

Η ‘ελαστικοποίηση’ του ολοκληρωτισμού του καθεστώτος, ως απόρροια του Κινήματος του Ναυτικού που μπορεί να μην εκδηλώθηκε αλλά, με την αποκάλυψη της έκτασής του, γκρέμισε τα σαθρά θεμέλια της δικτατορίας, δίχως αμφιβολία, αναζωπύρωσε τη νεανική φωτιά της Νομικής και οδήγησε τους νέους, λίγους μήνες μετά, στην εξέγερση του Πολυτεχνείου που ήταν και η αρχή του τέλους της πιο σκοτεινής περιόδου της νεοελληνικής ιστορίας.

Δεν είναι τυχαίο ότι και οι ξένοι αυτό εκτίμησαν. Και αποτυπώθηκαν εύστοχα οι συνέπειες του Κινήματος του Ναυτικού από Αυστριακό σκιτσογράφο σε Αυστριακή εφημερίδα με το σκίτσο του Α/Τ ΒΕΛΟΥΣ, ως συμβόλου του Κινήματος του Ναυτικού, να θρυμματίζει το άγαλμα του Κολοσσού - Δικτάτορα.

Δυστυχώς το τέλος επεφύλασσε και την εθνική καταστροφή της Κύπρου κατά τα σχεδιασθέντα αλλαχού σχέδια που εξυπηρέτησε η ...μεταλλαγμένη χούντα του Ιωαννίδη Και που ολοκληρώθηκε στους πρώτους μήνες της μεταπολίτευσης λόγω της ανύπαρκτης Εθνικής Ισχύος της χώρας.

Οι αγώνες των νέων, όμως, και αυτοί των στελεχών του Ναυτικού και των Ενόπλων Δυνάμεων, όλου του ιδεολογικού φάσματος, κόντρα στον παραλογισμό του ολοκληρωτισμού, θυσιάζονται ανεκμετάλλευτοι από τη γενιά μας στα πλαίσια επετειακών εκδηλώσεων, περισσότερο αναμνηστικών συναντήσεων των τότε πρωταγωνιστών τιμώμενων με την παρουσία θεσμικών αρχόντων και απόντων των νέων και της κοινωνίας που θα είχαν να διδαχθούν πολλά.

Όχι απαραίτητα με τη συμμετοχή τους σε τέτοιες επετειακές εκδηλώσεις, αλλά με την ανάπτυξη υποδομής για την ενημέρωσή τους στην ιστορία.

Είναι επιτακτική η ανάγκη διαμόρφωσης χώρων σαν κι αυτόν (Πάρκο Ναυτικής Παράδοσης) με την κατάλληλη υποδομή για την ανάδειξη και προβολή της ιστορίας στις πραγματικές της διαστάσεις, για την ανάδειξη και προβολή χρήσιμων σε όλους μας παραδειγμάτων αγώνων για το κοινό καλό, παραδειγμάτων κοινωνικής συνοχής και αποτελεσματικότητας.

Ο χώρος στον οποίον βρισκόμαστε σήμερα, δεν φιλοξενεί απλά κάποια πλοία που έπαιξαν διαφορετικούς ρόλους το καθένα στην ιστορία της πατρίδας μας. Ούτε τα φιλοξενεί για να προβάλλονται, αντικειμενικά αναπόφευκτο άλλωστε, μόνο οι ηγέτες και τα πληρώματά τους που τα έκαναν γνωστά παγκοσμίως σε συγκεκριμένες ιστορικές συγκυρίες.

Φιλοξενούνται πλοία/φορείς του Ελληνικού πολιτισμού. Της Ελληνικής Δημοκρατίας, του συστήματος κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας που υποδείξαμε κάποτε στα πέρατα του κόσμου, και εξακολουθεί να συντηρείται και να λειτουργεί στα σκαριά κάθε τύπου σήμερα. Ενός πολιτισμού που αναδεικνύει άξιους ηγέτες και συνειδητοποιημένους σε υποχρεώσεις και δικαιώματα πολίτες. Ενός πολιτισμού που γεννήθηκε σε μια τριήρη σαν τη διπλανή μας, δοξάστηκε στον ΑΒΕΡΩΦ και απέδειξε πάνω στα νεώτερα πλοία του που εκπροσωπούνται εδώ , αυτοδίκαια, με το ΒΕΛΟΣ, την αντίστασή του στον σκοτεινό ολοκληρωτισμό.

Ενός πολιτισμού που φαίνεται να έχουμε, ως κοινωνία, στη στεριά, λησμονήσει. Ενός πολιτισμού που προέτρεπε τους πολίτες να ‘αμύνονται’ για το κοινό καλό ‘περί Πάτρης’ και όχι ‘περί πάρτης’, να προστατεύουν τους συμπολίτες τους ‘τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι’ και όχι ‘τοις κείνων χρήμασι πειθόμενοι’.

Γι αυτό, τα πλοία αυτά, όχι μόνο έχουν θέση εδώ, στο Πάρκο Ναυτικής Παράδοσης δίπλα δίπλα αλλά, θα πρέπει η πολιτεία να τα διαφυλάξει όλα ως κόρη οφθαλμού και να τα αποδώσει λειτουργικά και επισκέψιμα στους πολίτες και στα παιδιά μας. Υπό την αιγίδα της Πολιτείας, της Βουλής των Ελλήνων για την επαναλειτουργία της οποίας αγωνίστηκαν, ταλαιπωρήθηκαν, βασανίστηκαν, έδωσαν ακόμα και τη ζωή τους, χιλιάδες απλοί πολίτες, ένστολοι και μη.

Λίγα χρήματα χρειάζονται και πολλή πολιτική βούληση.

Κατάλαβες ξάδερφε;

Ευπειθώς αναφέρω πέρας της ομιλίας μου."

Μερικοί από αυτούς που ταλαιπωρήθηκαν, ξυλοφορτώθηκαν, βασανίστηκαν και αποτάχτηκαν για τη συμμετοχή τους στο Κίνημα του Ναυτικού, χρόνο με τον χρόνο εμφανίζουν μια αυξανόμενη δυσθυμία γιατί προβάλλονται ο Παππάς και το ΒΕΛΟΣ σε 'πρώτο πλάνο'. Μαζί μ'αυτούς και κάποιοι που ο ιστορικός του μέλλοντος, βασιζόμενος στα ιστορικά αρχεία, δεν θα τους περιλάβει καν ως 'συμμετέχοντες'. Την ανθρώπινη ματαιοδοξία των πρώτων (που τους σέβομαι και τους εκτιμώ) την κατανοώ. Ο φθόνος και η μισαλλαδοξία των δεύτερων με εξοργίζει.

Και άλλα πλοία ήταν εν πλώ την ίδια μέρα.

Αλλά, αν δεν ήταν ο Παππάς με το ΒΕΛΟΣ... (πώς το είχε πεί ο Κατσιφάρας;...)

Με την ευκαιρία, να ευχαριστήσω τον τωρινό Κυβερνήτη του Α/Τ ΒΕΛΟΣ Αντιπλοίαρχο Παντελή Μανιάτη Π.Ν., και τα μόνιμα και στρατευμένα στελέχη που, σε αντίξοες συνθήκες, προσπαθούν να συντηρήσουν και να διαμορφώσουν το πλοίο ως Μουσείο Αντιδικτατορικού Αγώνα. Και, βεβαίως, για την άψογη φιλοξενία που επεφύλαξαν και σε μένα τις λίγες μέρες που ευτύχησα να ξαναβρεθώ πάνω στο ΒΕΛΟΣ που σημάδεψε και τη δική μου ζωή.